پاسخ به شش سوال درباره واتس آپ و وایبر
سردار دکتر سعید منتظرالمهدی، معاون اجتماعی نیروی انتظامی در روزنامه همشهری نوشت:
چندی پیش در میان جمعی از خانواده‌ها بودم تا درباره امنیت اجتماعی و ابعاد و زوایای آن، دقایقی برای آنان سخن بگویم.
در میان حرف‌هایم به‌اختصار از پیوند امنیت اجتماعی با فناوری‌های ارتباطی جدید نکاتی به میان آوردم و یادآور شدم که اگر استفاده از این فناوری‌ها هدفمند و مدیریت شده صورت نگیرد، آنها به وسیله‌ای برای کاهش تراز و سطح امنیت اجتماعی استفاده‌کنندگان و حتی افراد اطراف آنها تبدیل می‌شوند. این بخش از حرف‌هایم ولوله‌ای در میان جمع انداخت.
علت را که جویا شدم کسی در میان جمع گفت: سردار! چرا از وایبر و واتس‌اپ نمی‌گویی که بلای جان خانواده‌ها شده است؟ دیگران نیز در تأیید سخن او به سخن درآمدند. به آنان قول دادم فواید و خطرات استفاده از آن‌دو، به‌ویژه وایبر را به‌صورت روشمند و دقیق مورد پژوهش قرار می‌دهم و حاصل پژوهشم را در نوشتاری به اطلاع آنان می‌رسانم.
پس از آن جلسه، با بهره‌گیری از اطلاعات و امکانات در دسترس، پژوهشی را انجام دادم و در آن، ابعاد و زوایای بهره‌گیری از وایبر و تا حدودی واتس‌اپ را مورد مطالعه قراردادم. در این نوشتار به اختصار و در چند بند برخی از یافته‌های آن پژوهش را یادآور می‌شوم.
اول: وایبر نرم‌افزاری است که به سهولت روی اغلب گوشی‌های موجود نصب می‌شود و امکان تبادل اطلاعات را برای استفاده‌کنندگان فراهم می‌سازد. آیا اطلاعات تبادل‌شده در این فضا سودمند است و موجب غنای ذهنی استفاده‌کنندگان می‌شود؟
برای یافتن پاسخ این پرسش؛ مقداری از اطلاعات تبادل شده توسط کارشناسان مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از این تحلیل آشکار ساخت که اطلاعات تبادل‌شده نه‌تنها بر ژرفای ذهنی مخاطبان و استفاده‌کنندگان نمی‌افزاید بلکه موجب سطحی‌نگری، سردرگمی و ابهام معنایی آنان می‌شود.
البته، محتوای برخی اطلاعات تبادل‌شده در فضای وایبر برای مدتی نه چندان طولانی، استفاده‌کنندگان را سرگرم می‌سازد. بنابراین وایبر بیش از آنکه نرم افزاری برای تبادل اطلاعات باشد وسیله‌ای برای سرگرم کردن استفاده‌کنندگان است.
دوم: آیا وایبر فضای ایمنی است؟
در پاسخ به این پرسش لازم است یادآوری شود که استفاده‌کنندگان از وایبر هنگام راه‌اندازی آن با امضای یک پروتکل، دانسته یا نادانسته، به متولیان این نرم افزار اجازه داده‌اند تا هر زمان که خواستند از اطلاعات گوشی آنان هرگونه که دوست دارند استفاده کنند!
بنابراین، فضای وایبر نه‌تنها فاقد حداقل استانداردهای ایمنی اطلاعات است بلکه حتی بستر استفاده از سایر اطلاعات کاربر را نیز برای متولیان وایبر فراهم می‌سازد. به زعم و باور کارشناسان از این اطلاعات برای مقاصد اقتصادی، فرهنگی و حتی جاسوسی استفاده می‌شود.
سوم: آیا وایبر می‌تواند به منزله بستری برای «تبادل عاطفه» و بسط روابط عاطفی و اجتماعی میان افراد جامعه، به‌ویژه اعضای خانواده‌ها، نگریسته شود؟
پاسخ این پرسش هم مثبت است و هم منفی. مثبت است چون تعدادی از خانواده‌ها از آن فضا بهره می‌گیرند تا به‌صورت مشترک و لحظه‌ای (آنلاین) با یکدیگر به گپ و گفت بپردازند و احساسات و عواطف خود را با یکدیگر در میان بگذارند.
اما، از آن رو منفی است که موجب منزوی شدن اعضای پا به سن گذاشته خانواده‌ها می‌شود. چه، آنان فرصت گفت‌وگوی رو در‌رو با اعضای جوان‌تر خانواده را از دست می‌دهند و ناگزیر در میان جمعی که هر یک سر در گوشی خود فرو برده و مشغول ارسال و دریافت پیام‌های وایبری و واتس اپی هستند، احساس «تنها ماندن» می‌کنند. این احساس ممکن است عنقریب جماعت زیادی از افراد مسن جامعه را در دام افسردگی گرفتار سازد.
چهارم: آیا وایبر سهم و نقشی در ظهور و بروز آسیب‌های اجتماعی و کجروی‌ها و انحرافات دارد؟
گرچه هنوز زود است که بتوان پاسخی متقن به این پرسش داد اما ما در پژوهشی که از آن سخن به میان آمد دریافتیم که این نرم‌افزار آسیب‌پذیری اخلاقی را افزایش می‌دهد. یکی از علل تأثیرگذاری این نرم افزار در افزایش برخی کژکرداری‌های اخلاقی آن است که امکان سهل و آسان و رایگان دسترسی به پیام‌ها، تصاویر و فیلم‌های مبتذل و مستهجن را فراهم می‌سازد و لاجرم براساس شواهد متقن پژوهشی، اینگونه محتواها به‌تدریج ذهن را مهیای پذیرش کجروی می‌سازد.
به‌ویژه خطر آسیب‌پذیری حاصل از محتوای ناهنجار وایبر بر کودکان و نوجوانان بسیار بیش از سایرین است. البته از تأثیر این ابزار در «قبح‌زدایی» از برخی روابط، حتی در میان جوانان و افراد میانسال، نباید غافل بود. شواهد نشان می‌دهد که حداقل شماری از کسانی که رو به کجروی اخلاقی می‌نهند و در دام مفاسد اخلاقی گرفتار می‌شوند، متاثر از این فضا هستند و بیم آن می‌رود که گسترش دامنه استفاده از فضای وایبر نرخ وقوع طلاق را به‌صورت نگران کننده‌ای فزونی بخشد.
پنجم:آیا بین میزان استفاده از وایبر و نرم افزارهایی نظیر آن و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان ارتباطی وجود دارد؟
بی‌تردید برای ارائه پاسخی دقیق به این پرسش باید تحقیقات متعددی، به‌ویژه از نوع تحقیقات آزمایشی و کنترل شده، صورت گیرد. لیکن، ما در این بررسی تنها به «زمینه‌یابی» بسنده کردیم. نتیجه این زمینه یابی آشکار ساخت که بین میزان استفاده از وایبر و افت تحصیلی همبستگی معناداری وجود دارد. یعنی با افزایش استفاده از این ابزار به‌صورت قابل توجهی از پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان کاسته می‌شود.
ششم: چاره چیست و چه باید کرد؟
در پاسخ به این پرسش می‌توان چند رهنمود را بر شمرد.
نخست آنکه از دسترسی کودکان زیر سن بلوغ به این نرم افزار و نرم‌افزارهای مشابه، باید جلوگیری کرد. چه، با این کار از «دسترسی زودرس» آنان به اطلاعات غیرضروری و نیز «آلوده شدن» ذهنشان بر اثر مشاهده تصاویر غیراخلاقی جلوگیری می‌شود.
دوم، از تبادل اطلاعات با افراد نا آشنا و غریبه باید اجتناب ورزید. چه، افراد کجرو و ضد‌اجتماع از این فضا برای «فریب» دادن دیگران و گرفتار کردن آنان بهره می‌گیرند.
سوم آنکه، با حذف وایبر نه‌تنها هیچ نقصانی در روند زندگی عادی (نرمال) پدید نمی‌آید بلکه ایمنی و آرامش و آسایش نیز به میان خانواده بازمی‌گردد. پس، لطفا به حذف این نرم افزار نیز بیندیشید.
