ادامه هفت نکته در مورد توافق ژنو

در جلسه استماع 21 آذر کمیسیون بانکداری سنا، سناتور جان تس‌تر نیز نیازهای عملی ایران را زیر سوال می‌برد و وندی شرمن به عنوان مسئول تیم مذاکره کننده در پاسخ چنین می‌گوید:

 

تس‌تر: آخرین سوال. ایران چهارمین ذخایر نفت جهان را دارد و دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی. چرا باید ایران به انرژی هسته‌ای علاقه نشان دهد؟

 

شرمن: این پرسش بسیار خوبی است. این سوالی است که ما بار‌ها و بار‌ها از آن‌ها پرسیده‌ایم. و به همین دلیل این «برنامه اقدام مشترک» می‌گوید ما می‌خواهیم بدانیم نیازهای عملی آن‌ها چیست. چون، کاملا صادقانه بگویم، برای ما روشن نیست که چرا آن‌ها باید 19000 سانتریفیوژ داشته باشند، چرا باید یک انبار مواد غنی شده 3. 5 درصد بخواهند، چرا به راکتور هسته‌ای اراک نیاز دارند. و به این ترتیب، این چیزی است که ما می‌خواهیم از طریق رسیدن به یک توافق جامع روی آن کار کنیم.

 

افرادی هستند که ذهنیت اصلاح‌طلبانه‌تری دارند، اما یک باور عمومی در میان مردم ایران است که حق غنی‌سازی برای خود قائل هستند. ایالات متحده بر این باور نیست که هر کشوری حق غنی‌سازی دارد. اما ایرانی‌ها به این حق قائل هستند و به فرهنگ مقاومت خود افتخار می‌کنند و در برابر تغییر می‌ایستند و به‌خصوص نمی‌خواهند تمام آن‌چه را که ایالات متحده برای آن ایستادگی می‌کند، بپذیرند، بنابراین بر اصول خود بسیار ثابت قدم هستند.

 

TESTER: Last question. Iran sits on the fourth-largest oil reserves in the world. Second-largest natural gas reserves. Why should Iran even be interested in nuclear power؟

 

SHERMAN: This is an excellent question. It «s one we» ve asked them repeatedly. And it is why this joint plan of action says we want to understand what their practical needs are. Because، quite frankly، it «s not clear to us why they need 19، 000 centrifuges، why they need a stockpile of 3. 5 percent enriched material، why they need the Arak nuclear reactor. And so، that is what we are going to have to work through to get to a comprehensive agreement.

 

 There are some people who are more reform-minded، but there is a general belief among the Iranian people that they have a right to enrich. The United States does not believe any country has a right to enrich. But the Iranian people do and they have a great deal of pride in a culture of resistance to change and don» t particularly want to adopt all that the United States stands for، so they very much hold onto their own tenets.

 

3. نکته سوم منفی درباره توافق نامه ژنو آن است که به نظر می‌رسد آمریکا نه تنها قصد دارد با استفاده از توافق ژنو، کنترل و مدیریت برنامه هسته‌ای ایران را در دست گیرد، بلکه علاقه‌مند است در این راستا محدودیت‌های مورد نظر خود را در پروژه‌های نظامی و موشکی کشور نیز اعمال کند. اجبار ایران به پذیرش پروتکل الحاقی در گام آخر توافق نامه نیز از همین منظر قابل تحلیل است. در جلسه استماع بالا، سناتور جک رید به این موضوع اشاره می‌کند و خانم شرمن این‌گونه پاسخ می‌دهد.

 

سناتور رید: خانم شرمن، وقت خیلی کمی دارم، شاید این موضوعی که مطرح می‌کنم، موضوع پراهمیتی باشد، اما در مورد این مسئله از توافق اولیه، هیچ چیزی – هیچ پیشنهادی درباره برنامه? نظامی آن‌ها، به‌خصوص در اطراف پارچین وجود ندارد. می‌-توانید خیلی سریع به ما بگویید چه اتفاقی خواهد افتاد؟

 

خانم شرمن: در واقع، سه بخش در توافق‌نامه وجود دارد که از احتمال جنبه‌های نظامی برنامه ایران صحبت می‌کند.

 

در پاراگراف اول، که درباره داشتن توافق جامع است، به تمام نگرانی‌های باقی‌مانده توجه شده است، که اشاره‌ای است به ابعاد نظامی احتمالی آن‌ها.

 

این پاراگراف درباره نیاز به در نظر گرفتن عملکردهای گذشته و حال سخن می‌گوید که از اصطلاحات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ابعاد نظامی احتمالی، از جمله پارچین است.

 

این توافق‌نامه همچنین می‌گوید که باید به قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد قبل از توافق جامع رسیدگی شود و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد به‌طور خاص به قابلیت موشک‌های بالستیک آن‌ها توجه دارد.

 

بنابراین ما گفتگویی مستقیم با ایران در مورد تمام این مسائل داشته‌ایم. آن‌ها معنی کلمات توافق‌نامه را کاملا درک می‌کنند. و ما قصد داریم از تلاش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مقابله با ابعاد نظامی احتمالی، از جمله پارچین حمایت کنیم.

 

REED: I «ve got very little time left and، Secretary Sherman، this might be too big a topic، but in the issue of the preliminary agreement، there was no -- there was suggestions about their military programs، particularly around Parchin.

 

 Can you very quickly sort of give us -- very quickly give us a sense of where we are then؟

SHERMAN: Actually، there are three places in the agreement that speak to the possible military dimensions of Iran» s program.

 

 In the first paragraph، it talks about having the comprehensive agreement address all remaining concerns. That is a reference to their possible military dimensions.

 

 It talks about the need to address past and present practices، which is the IAEA terminology for possible military dimensions، including Parchin.

 

 The agreement also says that the U. N. Security Council «s resolutions must be addressed before comprehensive agreement is agreed to and the U. N. Security Council resolution specifically addressed their ballistic missile capability.

 

 So we have had very direct conversations with Iran about all of these. They understand completely the meaning of the words in this agreement. And we intend to support the IAEA in its efforts to deal with possible military dimensions، including Parchin.

 نکات مثبت توافق نامه ژنو

نکات مثبت مذاکرات ژنو در چهار بخش کلی خلاصه می‌شود:

1. با امضای این توافق‌نامه، جایگاه ایران در حوزه دیپلماسی عمومی برای مخاطب غربی ارتقا پیدا کرده است. تا قبل از این توافق، تصویر عمومی ایران در رسانه‌های غربی، تصویری انعطاف ناپزیر و خصمانه بود که با مذاکره و تفاهم میانه‌ای ندارد. اما این تصویر با پیشرفت مذاکرات کمرنگ‌تر و به اقدامی علیه «ایران‌هراسی» که حاصل تلاش رسانه‌های بیگانه بود، تبدیل شد. با برقراری این ارتباط، مردم این کشور‌ها نیز دریافتند که می‌توان با ایران گفتگو کرد و به توافق رسید.

2. منزوی شدن بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی یکی دیگر از نکات مثبت این توافق است. درحقیقت، تلاش رژیم صهیونیستی و لابی آن برای منزوی کردن ایران جواب معکوس داشته است، به‌طوری که نزدیک‌ترین هم‌پیمان این رژیم نیز در رابطه با نوع برخورد با ایران از نظر روش با این رژیم اختلاف دارد. البته همانطور که اشاره شد، این اختلاف در حوزه روش‌ها است و نه در حوزه اهداف. نتانیاهو معتقد است که ایران نباید هیچ‌گونه توانمندی هسته‌ای داشته باشد، در حالی‌که اوباما استدلال می‌کند، از آن‌جاکه توانمندی هسته‌ای در ایران بومی شده است، بهترین گزینه، مدیریت این توانمندی توسط آمریکا است. اختلاف بین تیم اوباما و نمایندگان مرتبط با لابی اسراییل در کنگره نیز از این زاویه قابل بررسی است. دولت اوباما معتقد است با توجه به توافق ژنو اعمال تحریم‌های جدید هسته‌ا‌ی نسبت به ایران این توافق را به خطر می‌اندازد. به این دلیل در روزهای اخیر مقامات دولت اوباما سعی کرده‌اند از تصویب تحریم‌های جدید هسته‌ای در کنگره جلوگیری کنند. از سوی دیگر نمایندگان مرتبط با لابی اسرائیل در کنگره معتقدند با افزایش بیش از پیش تحریم‌ها، امکان تسلیم کامل ایران وجود دارد و آنان به همیین دلیل خواهان افزایش تحریم‌ها هستند. البته به نظر می‌رسد که در حال حاضر تیم اوباما در جلوگیری از تصویب تحریمهای جدید هسته‌ای موفق بوده است.

 

3. مذاکرات ژنو فرصت ایجاد اختلاف در میان اعضای 1+5 را تقویت می‌کند. در جلسة استماع کمیسیون امور خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در تاریخ 19 آذر 1392 (10 دسامبر 2013)، جان کری دقیقاً به این نکته اشاره می‌کند. به گفته وی برخی از اعضای 1+5 در ژنو، با شرایط بسیار راحت‌تری آمادة توافق با ایران بودند و امتیازهای گرفته شده از ایران در این توافق‌نامه نیز حاصل تلاش آمریکا بوده است. به همین دلیل، امکان استفاده از اختلاف موجود در مجموعه 1+5 وجود دارد. کری در این جلسه اذعان می‌دارد تصویب تحریم‌های جدید خود مانعی برای اجماع بین اعضای 1+5 است و این اختلاف موجب هدایت روسیه، چین و برخی از کشورهای اروپایی گروه 1+5 به سوی تعاملات اقتصادی با ایران، خارج از چارچوب توافق‌نامه ژنو خواهد شد.

 

4. آخرین نکته مثبت این توافق‌نامه از دیدگاه نگارنده، پذیرش ضمنی غنی‌سازی در ایران در سطح 5% و در طی شش ماه آینده است. برخلاف موضع‌گیری‌های ده ساله اخیر آمریکا مبنی بر عدم داشتن هر گونه حق غنی‌سازی، صدور این مجوز شش ماهه، گامی رو به جلو تلقی می‌شود، و این موفقیت حاصل مقاومت رهبری، مردم و دولت‌های پیشین است. در جلسه استماع 19 آذرماه 1392 نیز، از جان کری سؤال می‌شود: چرا آمریکا بر خلاف موضع‌گیری سابق در حوزه غنی‌سازی، با غنی‌سازی 5% در ایران به طور ضمنی موافقت کرده است؟ وی پاسخ می‌دهد، امکان تکرار رویه گذشته مبنی بر منع کامل غنی‌سازی در ایران، دیگر عملی نیست. البته همانطور که پیش از این ذکر شد، حق غنی‌سازی ایران در گام نهایی توافق‌نامه مشروط به نظر مثبت دولت آمریکا شده است.

نتیجه‌گیری

لغو تحریم های هسته‌ای در گام نهایی بدون برداشته شدن تحریم‌های بانکی و نفتی کنگره گشایش چندانی در وضعیت اقتصادی جامعه ایجاد نخواهد کرد. این انتظار وجود داشت که در قبال امتیاز مهمی که در رابطه با مشروط و محدود شدن حق غنی‌سازی کشور به طرف مقابل داده شده، دست‌کم باید تحریم‌های اصلی نفتی و بانکی در گام نهایی برداشته می‌-شد. جدای از موضوع هسته‌ای به نظر می‌رسد مقامات آمریکایی علاقه‌مندند توافق ژنو اولین قدم در تغییر ماهیت دولت ایران باشد. این نکته‌ای است که تاماس فریدمن، سرمقاله‌نویس روزنامه نیویورک تایمز، در سرمقاله این روزنامه در تاریخ 2 آذرماه 1392 (23 نوامبر 2013) به آن اشاره می‌کند.

 

اگر ما بتوانیم یک معامله هسته‌ای بی‌عیب و نقص با ایران داشته باشیم که همزمان راه ایران را برای بازگشت به اقتصاد جهانی باز کند، مقامات دولت آمریکا امیدوارند گروههای ذی‌نفع من جمله بازیگرانی که خواهان تعامل با امریکا و غرب هستند در داخل ایران قدرت بگیرند و شروع به تغییر ماهیت رژیم کنند.

If we can get an airtight nuclear deal that also opens the way for Iran» s reintegration into the global economy، American officials hope that different interest groups — including more stakeholders in engagement with the U. S. and the West — will be empowered inside Iran and start to change the character of the regime.

 

در جلسه استماع 21 آذر کمیسیون بانکداری سنای آمریکا دیوید کوهن، معاون وزارت خزانه‌داری این کشور که همراه وندی شرمن به این جلسه دعوت شده به موضوع استفاده از فشارهای مردمی برای تغییر سیاستهای دولت ایران نیز اشاره می‌کند:

 

کوهن: اولین گام «طرح اقدام مشترک» شرایط اقتصادی ایران را بهبود نمی‌بخشد، اما مردم ایران با شور و هیجان از آن استقبال کردند، چرا که به اعتقاد من نگاه مردم ایران به این مسئله، از منظر نشانه‌ای از پتانسیل بهبود اقتصادی است که در پیش رو دارند. بنابراین صادقانه بگویم تصور می‌کنم چنانچه در طی شش ماه آینده، با توجه به آنچه که مردم ایران از فحوای «طرح اقدام مشترک» دریافته‌اند، چنانچه دولت ایران به طور جدی در مورد برنامه هسته‌ای وارد مذاکره شود تا تحریم‌های واقعی را بردارند، با توجه به پتانسیل موجود، دولت با اعمال فشار مضاعف مردم روبرو خواهد بود، فشار آن‌هم از نوعی که شاهد آن بودیم که منجر به انتخاب روحانی شد، فشار اضافی برای سوق دادن دولت ایران به سمت انجام کاری که برای توجه به نگرانی‌های ما لازم است.

COHEN: This initial first step joint plan of action will not improve the economic conditions in Iran. But it was greeted with excitement among the people of Iran because I think they saw this as showing the potential، the prospect for economic improvement down the road.

 

 So frankly I think this next 6 months، as the Iranian people see through this joint plan of action that there is the potential if their government negotiates in a serious fashion about the nuclear program to get real sanctions relief، can create additional internal pressure of the kind that we saw that led to the election of Rouhani، additional pressure to push their government to do what» s necessary to address the concerns.

به نظر می‌رسد یکی از اهداف مقامات آمریکایی از این توافق نامه بالا بردن توقعات جامعه در حوزه اقتصادی و در نتیجه تحت فشار قرار دادن بیشتر دولت ایران باشد. به این دلیل، گره زدن معیشت مردم به موفقیت در مذاکرات هسته‌ای بدون شک بازی در زمین آقای کوهن است.